انتخاب رشته مناسب با توجه به تغییرات بازار کار | بازار کار یا علاقه؟

برای چه قصد ادامه تحصیل در دانشگاه دارید؟ آیا صرفاً در تکاپوی کسب علم هستید؟ و یا قرار است تا چند سالی از بهترین ایام زندگی خود را در میان کتاب‌های سنگین دانشگاهی سپری کنید؟ و یا اینکه قصد دارید تا با مدرک دانشگاهی یک شغل خوب و پردرآمد داشته باشید؟ قطعاً همگی داوطلبین کنکور از اهمیت بازار کار رشته های دانشگاهی مطلع هستند. در این ‌میان چگونه آینده شغلی رشته ها را ارزیابی کرده و همین حالا بهترین تصمیم را در انتخاب رشته کنکور می‌گیرید؟

واقعیت گویای آن است که همه رشته‌های دانشگاهی بازار کار خوبی ندارند و خیل بسیار زیاد فارغ‌ التحصیلانی که نمی‌توانند در مسیر شغلی مرتبط با رشته خود قرار بگیرند، در این رشته‌ها زیاد است. مطمئناً علاقه ندارید تا تحصیل در این رشته‌ها را دنبال کنید. اما چالش کلیدی بررسی بازار کار رشته ها در آینده است. در این مقاله پای صحبت استاد داود یاوری مشاور ارشد گروه یاوران دانش نشسته‌ایم و قصد داریم تا از نکته‌های انتخاب رشته بر اساس بازار کار صحبت کنیم.

بازار کار یا علاقه اولین چالش انتخاب رشته کنکوری

بحث انتخاب رشته بر اساس بازار کار را با اولین چالش آن آغاز می‌کنیم. زمانیکه داوطلب داستان ما برای تحصیل در رشته‌ای خاص و مورد علاقه خود اصرار دارد. اما آیا این رشته ضمانت کافی آینده شغلی او را تضمین خواهد کرد؟ معمولاً خیل داوطلبین به رشته‌های مطرح، پول‌ساز با فرصت‌های شغلی خوب علاقه دارند. اما هستند داوطلبینی که به سمت رشته‌ها با بازار کار ضعیف گرایش پیدا می‌کنند. استاد یاوری مشاور ارشد گروه انتخاب رشته یاوران دانش بحث علاقه را از چند منظر مطرح می‌کند.

• علاقه کاذب: زمانی ‌که داوطلبین تحت تأثیر جامعه، والدین و یا القای اطرافیان و… به رشته‌ای علاقه‌مند هستند. اما این علاقه واقعی نیست و خیلی زود رنگ می‌بازد.
• علاقه واقعی: زمانی‌ که داوطلب به ‌خوبی استعدادهای خود را شناسایی کرده و از پس‌ زمینه کافی در مورد رشته مورد علاقه خود برخوردار است و واقعاً تحصیل در آن رشته را دوست دارد.

نکته کلیدی تفاوت این دو نوع علاقه است که قطعاً در آینده شغلی و بازار کار رشته ها تأثیرگذار هستند. پیشنهاد میکنم درباره ( لیست بهترین مشاور انتخاب رشته ) بیشتر بدانید.

تفاوت علاقه کاذب و واقعی در آینده شغلی رشته ها

باید بپذیریم که همه رشته‌ها کم‌ و بیش بازار کاری دارند و رسیدن به این بازار کار در گرو تلاش و همت فارغ ‌التحصیلان است. ممکن است فردی در یک رشته با بازار کار عالی تحصیل کند، اما علاقه‌ای به آن نداشته باشد. آیا آینده شغلی درخشان در انتظار این فرد است؟ در مقابل افرادی که سخت‌کوش هستند و عاشقانه رشته تحصیلی دانشگاهی خود را به پایان رسانده‌اند، آیا احتمال پیدا کردن شغل خود را افزایش نمی‌دهند؟

اهمیت توجه به علاقه کاذب و علاقه واقعی در همین نکته کلیدی است. چرا که علاقه کاذب خیلی زود رنگ می‌بازد و دانشجو را در رشته‌ای که مناسب او نیست رها می‌کند. این فرد آینده شغلی درخشانی نخواهد داشت. در مقابل علاقه واقعی هر لحظه پررنگ‌تر شده و مسیر آینده شغلی افراد را برجسته‌تر می‌سازد. منطقی است که افراد علاقمند به رشته‌ها بازار کار خود را می‌سازند هر چند این بازار بسیار محدود باشد. با این وجود از کنار تلاش قابل تحسین این افراد عبور کرده و ماجرای بازار کار رشته ها را واقع بین‌تر دنبال می‌کنیم.

• مطالب مفید : پانسیون مطالعاتی

بازار کار یعنی چه؟

بارها شنیده‌ایم که فلان رشته بازار کار خوبی دارد و یا اینکه فارغ ‌التحصیلان فلان رشته به ‌سرعت جذب محیط کار می‌شوند. اما کمتر کسی است که جنبه‌های مختلف بازار کار رشته ها را موشکافی کند. آنچه به ‌عنوان بازار کار می‌شناسیم، در دو گروه کلی قرار می‌گیرند:

• رشته‌هایی که بازار کار کارمندی دارند.
• رشته‌هایی که بازار کار آزاد دارند.

وقتی قرار است انتخاب رشته کنکور را با توجه به بازار کار رشته های دانشگاهی تکمیل کنید، همین اول ماجرا باید سبک شغلی آن رشته‌ها را بررسی کرده باشید. بسیاری از رشته‌ها بازار کار کارمندی (استخدامی) دارند. مثلاً پرستارها، تکنیسین‌های اتاق عمل، بهداشت محیط و یا حرفه‌ای، رشته‌های علوم پایه و… عموماً فضای کار کارمندی دارند. 

در مقابل برخی رشته‌ها بازار کار آزاد دارند. وکلا، پزشک‌ها، دامپزشک ها، مهندسی عمران، گرافیست‌ها و… از پتانسیل بالایی برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار مستقل برخوردار هستند. البته این‌طور نیست که همگی این افراد در جایی استخدام نمی‌شوند؛ بلکه شانس آنها برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار مستقل و آینده‌دار بیشتر است.

راهکارهای شناسایی بازار کار رشته ها

از کارمندی تا شغل آزاد همه داوطلبین تحصیل در رشته‌های پول‌ساز با فرصت‌های شغلی زیاد را دوست دارند. اما تجربه آنها در مرحله انتخاب رشته کنکور بسیار کم است. برخی از داوطلبین تحت تأثیر محیط قرار دارند و تجسم افراطی از بازار کار یک رشته دارند. مثلاً با تماشای مطب شلوغ چند پزشک این باور نهادینه شده ‌است که بازار کار پزشک‌ها عالی است. برخی از داوطلبین نیز تحت تأثیر تبلیغات بی‌اساس، بازار کار رشته ها را ارزیابی می‌کنند. مثلاً به آنها می‌گویند که بازار کار مهندس نفت در جنوب ایران عالی است. اما آیا از نزدیک این وضعیت را درک کرده‌اند؟ بهتر است تا فارغ از تمامی این نگاه‌های سطحی و حرف‌های کوچه بازاری موضوع بازار کار رشته های دانشگاهی را با رویکرد حرفه‌ای‌تر بررسی کنیم.

منظور از اشباع شدن بازار کار رشته ها چیست؟

تجربه نشان داده است که نظام دانشگاهی ما در پیش ‌بینی نیاز جامعه ایران همیشه افراطی عمل کرده‌ است. به این شکل که با پذیرش بیش ‌از حد دانشجو در یک رشته خاص آن رشته را تا مرز اشباع و بازار کار خراب و متزلزل پیش می‌برد. مصداق این موضوع را می‌توانیم در پذیرش پزشکی سال‌های ابتدایی دهه هفتاد شاهد باشیم. زمانی ‌که به ‌علت خسارات جنگ با کمبود پزشک مواجه بودیم و نظام دانشگاهی به یک‌باره ظرفیت پذیرش پزشکی را چند برابر افزایش داد. تبعات این تصمیم سال‌ها بعد زمانی ‌که دوره بحران جنگ تمام شده بود، در بازار کار متلاطم پزشکی نمایان شد.

در مورد دیگر، باید به موج پذیرش رشته‌های مهندسی در سال‌های ابتدایی دهه هشتاد اشاره کنیم که حالا بازار کار رشته ها را اشباع کرده ‌است. اولین نکته برای بررسی بازار کار رشته های دانشگاهی بررسی احتمال اشباع شدن آنها در آینده نزدیک یا دور است. زمانی ‌که موج پذیرش در یک رشته زیاد است، منطقی است که بازار کاری اشباع شده در انتظار فارغ ‌التحصیلان قرار دارد.

بررسی بازار کار رشته ها همسو نیاز جامعه

نیازهای کلی جامعه در طول سال‌ها تغییر می‌کند. به ‌عنوان مثال تا همین ۲۰ سال پیش چه کسی فکر می‌کرد که گوشی‌های همراه تا این اندازه در زندگی جاری ما وارد شوند؟ آیا فرصت‌های شغلی و رویکرد اقتصادی و جامعه هدف بسترهای جدید ارتباطی شناسایی شده بود؟ قطعاً کسانی که در آن روزها این دورنما را باور داشتند، حالا از فارغ ‌التحصیلان موفق دانشگاهی هستند.

به ‌عنوان مثال ایران جامعه جوانی دارد که تا چند سال آینده پا در سن گذاشته و آمار میانسالی و حتی کهنسالی کشور ایران افزایش پیدا می‌کند. در این ‌صورت آیا نمی‌توانیم فرصت‌های خوب شغلی و بازار کار پویا در برای رشته‌ها مانند کارشناسی طراحی پروتز و یا دندانسازی تصور کنیم؟ در مورد خدمات آنلاین و رشته‌های وابسته به علوم کامپیوتری و مباحثی مانند برنامه ‌نویسی، طراحی سایت و… چه نظری دارید؟ آیا افزایش ضریب نفوذ اینترنت در زندگی جاری ما قابل ‌پیش ‌بینی نیست؟ این یک مثال ساده بود تا بازار کار رشته های دانشگاهی را با پیش ‌بینی نیازهای آتی جامعه ارزیابی کنید.

وقتی بیل فروش‌ها پولدار می‌شوند!

آیا این داستان را شنیده‌اید که خیلی‌ها برای جستجوی طلا در بستر رودخانه‌ها به غرب آمریکا مهاجرت کردند، اما کسی که به آنها بیل می‌فروخت پولدار شد؟! چند نوع رشته را سراغ دارید که مانند جستجوی طلا در بستر رودخانه است و چند نوع رشته را سراغ دارید که قرار است به این کاوشگرهای سخت‌کوش بیل بفروشند؟

اکثر ما بسیاری از رشته‌ها مانند همین جستجوگران طلا را به ‌وضوح می‌بینیم. برخی از آنها موفق هستند و طلایی پیدا می‌کنند و بسیاری از آنها در این مسیر با چالش‌های جدی روبرو می‌شوند. دیدن مطب شلوغ یک پزشک لزوماً بازار کار عالی این رشته نیست. در مقابل بسیاری از ما اصلاً متوجه رشته‌های کلیدی در پس ماجرا نیستیم و از اهمیت آنها کمترین اطلاعی نداریم. دکتر یاوری مشاور ارشد تحصیلی یاوران دانش تمای رشته‌های دانشگاهی را در همین دو گروه قرار میدهد. اما چطور رشته‌های بیل فروش را از رشته‌های جوینده طلا تفکیک می‌کنید؟ و در این لحظه، هنگام انتخاب رشته کنکور کدامیک از این دو نوع شغل را می‌پسندید؟

اطلاع از مشاغل برگ برنده انتخاب رشته کنکور

کسانی که کاملاً افراطی به تحصیل در چند رشته خاص اصرار دارند، قطعاً از بازار کار دیگر رشته‌ها بی‌اطلاع هستند. حتی ممکن است به ‌درستی بازار کار و یا شرح وظایف رشته مورد علاقه خود را نمی‌دانند. به ‌عنوان داوطلب حرفه‌ای کنکور دست ‌به ‌کار شوید و تمامی رشته‌ها را بررسی کنید و با جزئیات از شرح وظایف آنها، دورنمای شغلی و اهداف آن رشته‌ها مطلع شوید.

عدم آگاهی از رشته‌های دانشگاهی چالش اصلی داوطلبین است. آنها به ‌ظاهر و گاهاً تنها از روی نام رشته در مورد شرایط شغلی و بازار کار آینده آنها قضاوت می‌کنند. گاهی هم تحت تأثیر محیط پیرامون قرار دارند. در این ‌میان وقتی از شرح وظایف و زمینه‌های کاری برخی رشته‌ها صحبت می‌کنیم، گاهاً از عدم آگاهی خود حیرت می‌کنند. اینکه تا این اندازه نسبت ‌به یک رشته بی‌اطلاع باشید، قطعاً هیچ دورنمایی از بازار کار آینده آن نخواهید داشت.

بازار کار دولتی یا خصوصی مسئله این است!

گاهاً می‌شنویم که از یک رشته دانشگاهی تعریف و تمجید بسیار زیادی شده ‌است و آن را تا حد یک شاخه برجسته علمی بزرگ کرده‌اند. اما وقتی در مورد بازار کار آن رشته جستجو می‌کنیم، در می‌یابیم که جز چند نهاد دولتی فرصت شغلی در این رشته‌ها بسیار محدود است. اکثر رشته‌های علوم پایه اینچنین هستند.

بسیاری از رشته‌های دانشگاهی فرصت کافی برای جذب در نهادهای خصوصی را ندارند و یا در صورت پیدا کردن یک شغل از حقوق کمی برخوردار هستند. رشته‌های دبیری، علوم تربیتی و حتی طیف بزرگی از رشته‌های علوم انسانی چنین شرایطی دارند. بهترین استراتژی، انتخاب رشته‌هایی است که فرصت جذب آنها در بخش خصوصی زیاد است. در این ‌صورت با بازار کاری پویاتر و فرصت‌های بیشتر روبرو هستیم.

آیا بازار کار رشته های وابسته سازمانی تضمین شده ‌است؟

کافی است دفترچه انتخاب رشته را باز کنید تا با انبوه کد رشته‌ها وابسته به سازمان‌های مختلف دولتی روبه‌رو شوید. حتی برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه نفت و یا دانشگاه تربیت معلم و یا دانشگاه علوم دریایی زیر نظر مستقیم سازمان خاصی فعالیت می‌کنند. در این ‌صورت آیا بازار کار آینده تحصیل در این رشته‌ها و یا این دانشگاه‌ها تضمین شده ‌است؟

تحصیل در این دانشگاه‌ها به‌ نظر شخصی خودتان بستگی دارد. برخی از این نهادها و سازمان‌های دولتی استخدام فارغ التحصیلان از چنین دانشگاه‌هایی را تضمین کرده‌اند. در این ‌صورت خود شغل وجود دارد، اما شغلی که قرار است در یک سازمان مشخص و با نظارت کامل او مدیریت شود. از طرفی آینده شغلی فارغ ‌التحصیلان در بسیاری از این دانشگاه‌ها نامعلوم است و سازمان مربوطه هیچ مسئولیتی برای استخدام فارغ ‌التحصیلان ندارد. در عین ‌حال رشته‌های تحصیل شده و تخصص‌های کسب شده در هیچ کجای دیگر از بازار کار جامعه مفید نیستند. اگر چنین رشته‌هایی را انتخاب می‌کنید، باید با جزئیات شرایط پذیرش دانشگاهی و شرایط استخدام فارغ ‌التحصیلان در آینده را بررسی کنید.

رؤیای عجیب هدف‌گذاری برای بازار کار خارجی!

پدیده مهاجرت موضوع جدیدی در ایران نیست. از سال‌های دور خیل بسیار افرادی بودند که پس ‌از فارغ ‌التحصیلی و به ‌علت پیدا کردن فرصت‌های بهتر شغلی مهاجرت می‌کردند. اما در این ایام با پدیده‌ای عجیب و خطرناکی روبرو هستیم. آقای دکتر یاوری کارشناس و مشاور تحصیلی گروه یاوران دانش این پدیده را رؤیای عجیب انتخاب رشته با هدف بازار کار خارجی معرفی می‌کند.

سابق بر این افراد پس ‌از فارغ ‌التحصیلی و یا حین تحصیل به مهاجرت فکر می‌کردند؛ اما حالا قبل ‌از قبولی در دانشگاه و با هدف پیدا کردن شغل با بازار کار خوب در دیگر کشورها انتخاب رشته می‌کنند. جالب است که به سراغ رشته‌های خوبی هم نمی‌روند! اگر شما هم فکر می‌کنید که می‌توانید با هدف بازار کار به ‌ظاهر خوب یک رشته در کشوری دیگر انتخاب رشته کنید، بهتر است بدانید که بازی خطرناکی را آغاز کرده‌اید و ممکن است به تباه شدن آینده شغلی شما و یا حضور در رشته‌ای که اصلاً آن را دوست ندارید، ختم شود.

آیا رشته‌های جدید، بازار کار خوبی دارند؟

انتخاب رشته‌های جدید دانشگاهی شمشیر دو لبه است. هم می‌تواند آینده درخشان داشته و بازار کار عالی را فراهم آورند و هم می‌توانند رنگ ‌و روی هیجانی خود را باخته و به رشته‌های اضافی در جامعه در حال تغییر تبدیل شوند. ماجرا از این قرار است که به علت‌های گوناگون مثلاً شرایط جدید جامعه، تکنولوژی‌های نوین، تغییر قوانین و یا تغییر مکاتب علمی گاهاً برخی رشته‌های جدید دانشگاهی متولد می‌شوند. تحصیل در این رشته‌ها فرصت بی‌نظیری است تا به ‌عنوان اولین کارشناس‌ها در بازاری با کمترین رقبا وارد شوید.

به ‌عنوان مثال رشته جدید فوریت‌های پزشکی قبل ‌از اورژانس را در نظر بگیرید. این رشته جدید است و سابقاً بر عهده پرستارها بود و حالا به تخصص کلیدی تبدیل شده ‌است. رشته‌های جدید دیگری از قبیل بهداشت فرآورده های گوشتی، پروتزهای دندانی، مخابرات دریایی، دکترای بیوتکنولوژی و… از این دست رشته‌ها هستند که می‌توانند آینده شغلی خوبی داشته باشند. البته همه رشته‌های جدید از چنین پتانسیلی برخوردار نیستند.

توصیه‌هایی برای بهترین انتخاب رشته با توجه به بازار کار

اگر داشتن شغل با درآمد مناسب در آینده تحصیلی برای شما مهم است و قصد دارید تا تمام‌ و کمال در مشاغل وابسته به رشته تحصیلی خود کار کنید، بهتر است توصیه‌های زیر را جدی بگیرید:

• لزوماً محبوب‌ترین رشته‌ها دارای بهترین بازار کار نیستند.
• لزوماً حضور چند فرد موفق در یک رشته دلیل بازار کار عالی آن رشته نیست.
• لزوماً آشنایی با چند فرد ناموفق در یک رشته دلیل بازار کار ضعیف آن رشته نیست.
• با جزئیات از تمامی رشته‌های دانشگاهی مطلع شوید. شرح وظایف، نوع محیط کار، امکان کار در شرکت‌های خصوصی و یا دولتی و… را بررسی کنید.
• رشته‌هایی که احتمال اشباع شدن آنها در آینده زیاد است را کنار بگذارید.
• رشته‌های جدید مطابق با نیاز فعلی و یا نیازهای آتی جامعه را شناسایی کنید.
• با خودتان روراست باشید. می‌خواهید کارمند شوید یا یک کسب‌وکار مطابق با تخصص خود راه‌اندازی کنید؟
• قید تحصیل در رشته‌هایی که هم‌اکنون بازار کار ضعیفی دارند را بزنید. در آینده اتفاقی نخواهد افتاد.
• مطابق با علایق و استعداد خود انتخاب کنید. با تلاش در کنار استعداد در هر جایی موفق هستید.

جمع‌بندی

بازار کار برای رشته‌های مختلف دانشگاهی گوناگون است. برخی رشته‌ها از فرصت‌های شغلی خوبی برخوردار هستند و در مقابل طیف بزرگی از رشته‌ها در بازار کاری محدود و کم‌رمق دست‌وپا می‌زنند. اما در نهایت این شما هستید که فرصت‌های شغلی ایده‌آل را برای خود خلق خواهید کرد و قرار است بازار کار خود را تعیین کنید. تحصیل در رشته‌های پویای دانشگاهی تنها اولین قدم برای موفقیت شغلی در آینده‌ای نزدیک است. مطمئن باشید که هم‌زمان با شما، خیل بسیار افراد برای بازار کار عالی هر رشته به مانند شما اقدام می‌کنند. بنابراین از آینده نترسید و هوشمندانه رشته‌ای منطقی را انتخاب کرده و در مسیر تحصیل تا کسب شغل مناسب سخت‌کوش باشید. بهترین شغل‌ها برای سخت‌کوش‌ ترین افراد است.